Profesor Anna Żarnowska

Profesor dr habilitowana Anna Żarnowska związana była z Instytutem Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego od początku swoich studiów historycznych do przedwczesnej śmierci w roku 2007. Kiedy rozpoczynała karierę akademicką (pod koniec lat 50.) należała do najmłodszego pokolenia powojennych historyków polskich, którzy włączyli się w stosunkowo nowy w polskiej powojennej historiografii nurt – historii społecznej.

W swoich badaniach Anna Żarnowska skupiła się na problematyce społecznych i kulturowych przemian we wczesnej fazie industrializacji i modernizacji ziem polskich. Wiele uwagi poświęciła dziejom robotników. Historię klasy robotniczej ujmowała bardzo nowocześnie, nie ograniczając się do śledzenia przemian struktur społecznych oraz ilustrowania tych procesów starannie zebranymi i umiejętnie przetworzonymi danymi statystycznymi. Interesowały Ją źródła i drogi rekrutacji, skład narodowościowy robotników, procesy ruchliwości społecznej. Jako jedna z pierwszych zajęła się także takimi kwestiami, jak modele robotniczej rodziny i kształty kultury wielkomiejskich środowisk pracowników fizycznych. Pamiętała też o grupach pomijanych przez innych badaczy, np. o służbie domowej, bardzo licznej w aglomeracjach miejskich schyłku XIX i początków XX stulecia. Wcześnie zajęła się również problematyką życia codziennego. Właśnie w zmianie warunków bytu przeciętnych ludzi dostrzegała bardzo istotny czynnik społecznej modernizacji, czynnik przez wiele lat niedoceniany z uwagi na fascynacje procesami makroekonomicznymi oraz postępem technicznym.

Pod koniec lat 80. Profesor Anna Żarnowska zainicjowała i stworzyła grupę badawczą, która podjęła się pionierskiej pracy nad zupełnie nowym w polskiej historiografii tematem: przemianami społecznej i kulturowej pozycji kobiety w Polsce w XIX i XX wieku na tle porównawczym. Oparte przede wszystkim na rzetelnym warsztacie historycznym badania nad kulturowymi aspektami płci (gender studies) stanowiły wówczas całkowitą nowość w polskiej nauce historycznej. Pod naukowym kierunkiem Anny Żarnowskiej ukazała się w latach 1990-2006 wielotomowa seria rozpraw poświęcona takim kwestiom, jak szanse życiowe kobiet i mężczyzn w zmieniających się warunkach społecznych, transformacje społecznego i prawnego statusu kobiet i zmieniający się pod wpływem przemian modernizacyjnych model rodziny.

Profesor Żarnowska zwracała także uwagę na przekształcenia społecznej świadomości kobiet, ich zawodowych aspiracji i rosnącej aktywności publicznej. Pojawiające się wraz z procesem modernizacji społecznej nowe normy kulturowe w obrębie relacji między kobietą i mężczyzną, stosunek społeczeństwa do związków homoseksualnych i wszystkich nie mieszczących się w tradycyjnym etosie mieszczańskim zachowań, także pozostawały w obrębie Jej zainteresowań.

Profesor Anna Żarnowska w ciągu ostatnich kilkunastu lat życia osiągnęła niekwestionowaną pozycję wybitnej znawczyni procesów modernizacji społecznej w XIX i XX wieku. Stała się autorytetem naukowym nie tylko w środowisku polskich, ale i europejskich historyków. Była też jak mało kto predestynowana do skutecznego i owocnego prowadzenia prac zespołowych. Posiadała bowiem wyjątkową umiejętność skupiania wokół siebie badaczy z wielu ośrodków krajowych i zagranicznych, którzy nie potrafili oprzeć się Jej łagodnej perswazji i chętnie uczestniczyli w inicjowanych przez Nią konferencjach i dyskusjach.

Dla wielu pokoleń studentów i pracowników naukowych, tych młodych i tych już całkiem starszych z doktoratami i po habilitacji Profesor Anna Żarnowska była również nieocenionym nauczycielem i promotorem. Inspirowała, mobilizowała, dodawała odwagi i zachęcała do podejmowania nowych wyzwań. Z życzliwością i zrozumieniem wysłuchiwała też o naszych prywatnych kłopotach i sukcesach. Nieustannie wspierała i wymagała zarazem.

Bardzo nam Jej brakuje...